112 Begrijpelijker schrijven
Elk jaar wordt er in Nederland één tekst geschreven die ons allemaal aangaat: de troonrede. Die schrijft de Nederlandse regering om de plannen voor het komende jaar bekend te maken. Die plannen gaan over iedereen in Nederland: jong, oud, arm, rijk, ziek, gezond, enzovoort.
In de troonrede staan niet alleen de plannen zelf. De regering legt er ook in uit waarom ze die plannen hebben. Het idee is: als iedereen het plan en de gedachte achter het plan kent, wordt het gemakkelijker regeren.
De troonrede is dus voor iedereen in Nederland een belangrijke tekst. Maar dat wil niet zeggen dat de troonrede geschreven is in een taal die iedereen begrijpt. Dat kan ook bijna niet, als je weet hoeveel verschillende groepen Nederlanders er zijn. En dan is er ook nog de traditie: de koning spreekt de tekst uit, en dat stelt ook eisen aan de tekst, want ja, het is natuurlijk wel de koning die spreekt. Daarbij leest de koning voor in een indrukwekkende zaal met mensen die allemaal hun netste kleren aan hebben. Bij zo’n gelegenheid worden aan de taal ook andere eisen gesteld dan dat die begrijpelijk is voor iedereen in Nederland.
Maar zodra de troonrede uitgesproken is, kan begrijpelijkheid wel de belangrijkste eis worden. In deze oefening ga je met behulp van ChatGPT de troonrede van 2023 herschrijven om die begrijpelijker te maken voor verschillende groepen Nederlanders. Je leert zo op welke punten je taal kunt aanpassen omwille van de begrijpelijkheid (zodat de tekst begrijpelijker wordt).
We beginnen met herschrijven voor een groep Nederlanders die jij goed kent: de leerlingen die overal in het land op dezelfde soort school en in hetzelfde schooljaar zitten als jij zelf (bijvoorbeeld 1 vmbo-t, of havo 3).
- Kies een van beide fragmenten uit de troonrede van 2023 hieronder, en lees dat drie keer door:
[fragment 1] Digitalisering en kunstmatige intelligentie leiden tot nieuwe kansen en risico’s op het gebied van werk, gezondheidszorg, onderwijs en economie. Het kabinet zet stappen om ervoor te zorgen dat iedereen veilig en vertrouwd kan meedoen, onder meer door mensen te helpen digitale vaardigheden op te doen.
[fragment 2] Extremere weersomstandigheden en hoge energieprijzen onderstrepen het belang van een ambitieus klimaatbeleid dat steunt op een breed maatschappelijk draagvlak. In deze kabinetsperiode is een verandering in gang gezet, met subsidieregelingen voor isolatie, zonnepanelen, warmtepompen en andere maatregelen om burgers en bedrijven te helpen bij het maken van duurzame keuzes.
- Herschrijf dit fragment zodat het voor jou en je klasgenoten begrijpelijker wordt. Er zijn twee spelregels:
- je mag de inhoud (betekenis) van het fragment niet veranderen;
- de taal mag helemaal anders: denk aan andere woorden, andere zinnen, andere leestekens enzovoort.
- Maak voor jezelf een lijstje van redenen waarom je dingen veranderde. Wat veranderde je, en waarom?
- Bespreek met twee andere klasgenoten die hetzelfde fragment herschreven wat volgens jullie de inhoud van dit fragment van de troonrede is. Wat wil de regering hier precies zeggen? Zorg dat je het daar over eens wordt voor je naar de volgende stap gaat.
- Vergelijk jouw herschreven versie met die van je twee klasgenoten, en maak samen een ranking. Welke versie is het meest begrijpelijk voor jullie allemaal? En houdt die versie zich ook het beste aan de twee spelregels? Waarom wel of niet? Gebruik voor het beantwoorden van die ‘waarom’-vraag de lijstjes met aanpassingen die jullie maakten.
- Stel met je klasgenoten een top drie van succesvolle aanpassingen op. Dat geeft je een eerste idee van wat goed werkt als je een tekst begrijpelijker wilt maken.
Nu gaan we het moeilijker maken en hetzelfde fragment herschrijven voor een groep Nederlanders die jij minder goed kent, omdat je er zelf geen deel van uitmaakt. Omdat het moeilijker wordt, roepen we de hulp in van ChatGPT. Dat is een chatbot (een computer die je een open vraag kunt stellen en dan krijg je antwoord). ChatGPT is getraind met Nederlandstalige teksten van het internet verschenen voor 2021. Met teksten dus die voor allerlei soorten Nederlanders geschreven zijn, en dat gaat je helpen.
- Mocht je nog geen account voor ChatGPT hebben, maak dan op https://chat.openai.com/ een account aan. Versie 3.5 is gratis. Een andere chatbot kan ook, bijvoorbeeld Llama 2 – Meta AI, of Bloom of Dolly.
- Kies een doelgroep voor wie je gaat (her)schrijven: bijvoorbeeld Nederlanders die Nederlands als tweede taal spreken, of kinderen onder de 10. De twee spelregels blijven dezelfde: de taal mag helemaal anders, maar de inhoud mag niet veranderen.
- Zet ChatGPT voor je aan het werk door een open vraag in te typen. Typ bijvoorbeeld: “zorg dat mijn oma van 80 de zin “Digitalisering en kunstmatige intelligentie leiden tot nieuwe kansen en risico’s op het gebied van werk, gezondheidszorg, onderwijs en economie” ook begrijpt dus maak daar iets van wat zij wel kan volgen”.
- Vraag ChatGPT om een nog beter te begrijpen versie door een betere opdracht te geven (een nieuwe open vraag) en dan op ‘Regenerate’ te drukken. Doe dat net zolang tot je tevreden bent of ChatGPT het opgeeft omdat het geen begrijpelijkere versie meer kan maken.
- Je opdracht kun je verbeteren door bijvoorbeeld meer details te geven over je doelgroep (‘mijn oma van 80 die nog nooit een computer zelf aandeed’). Pak er je succeslijstje van stap 1 erbij om die opdracht te verbeteren.
- Of wees creatief:
- Vraag ChatGPT bijvoorbeeld om een versie te maken waarin geen woorden voorkomen die bijna nooit gebruikt worden door Nederlanders uit jouw doelgroep.
- Of vraag ChatGPT een kinderrijmpje van het fragment te maken, of een item uit het Jeugdjournaal, of een tekst in de stijl van Freek Vonk (als je voor kinderen herschrijft)
of in de stijl van Maarten van Rossem (als je voor ouderen herschrijft)
- Vergelijk de versie waar jij helemaal tevreden mee bent vervolgens met die van je klasgenoten. Welke is de beste, en welke opdracht aan ChatGPT hielp om die te maken?
Nu ga je je eigen versie uit stap 1 nog eens te herschrijven met behulp van ChatGPT. Samen met de computer maak je allicht (vast wel, natuurlijk) een nog begrijpelijkere versie voor je klasgenoten.
- Geef de versie uit stap 1 aan ChatGPT, en geef maximaal 5 keer een nieuwe opdracht om een meer begrijpelijke versie te krijgen. Gebruik alles wat je over ChatGPT leerde uit de vorige stap.
- Bekijk nogmaals met je klasgenoten wie nu de beste versie heeft. Is jullie ranking veranderd, en hoe komt dat? Door jouw eigen slimheid, of door iets wat ChatGPT je leerde, of door een slimme opdracht die je aan ChatGPT gaf?
- Gebruik eventueel ChatGPT als scheidsrechter. Je kunt de chatbot vragen welke versie de meest begrijpelijke is, waarbij je dan wel de twee spelregels mee moet geven: alle woorden en zinnen mogen anders, maar de inhoud moet (zoveel mogelijk) gelijk zijn gebleven.
