Voor Hillesum was het duidelijk dat ‘ieder atoompje haat, dat wij aan deze wereld toevoegen’ het moeilijker maakt voor mensen om samen te leven. Taal kon in het leefbaar houden van de wereld een grote rol spelen, zo stelde zij, als ze erin slaagde de schreeuwende Duitser vriendelijk antwoorden.

Maar hoe krijg je jezelf zover? Daartoe heb je, zo stelde Hillesum, ook taal nodig. En wel taal die je verbeelding aan het werk zet. Want zo kun je situaties bedenken die verklaren waarom de Duitser zo schreeuwt, en dat maakt dan dat je vriendelijk kunt reageren. Zet je verbeelding op die manier aan het werk via deze stappen:

• Probeer je een moment te herinneren waarop jij iemand haatte. Beschrijf die situatie in ongeveer 200 woorden.
• Als je dit niet wilt, of het niet lukt, lees dan dit fragment uit de strip Scheisseimer van Koenraad Tinel. Scheissheimer vertelt het verhaal van een jongen die zes jaar oud is als het Duitse leger België binnenvalt. De familie van de jongen sympathiseert met de Duitsers, en in dit fragment zie en lees je wat dat betekent voor hoe de familie met een joodse pianolerares omgaat. Beschrijf als je het gelezen hebt de situatie in dit fragment in je eigen woorden (maximaal 200).
• Zet nu je verbeelding aan:
  • beschrijf in 100 woorden de reden waarom iemand die jij haatte, deed wat-ie deed. Doet dat 3 keer, bedenk en beschrijf tot in totaal 3 redenen.
  • als je gekozen hebt voor het fragment van Scheisseimer, bedenk en beschrijf dan 3 redenen waarom de vader van de jongen doet wat-ie doet. Beschrijf iedere reden in 100 woorden.
  • mocht je nog wat hulp nodig hebben bij het aanzetten van je verbeelding op deze manier, kun je wat fragmenten van Hillesum lezen waarin zij uitlegt hoe taal voor haar werkt in deze situatie.

Het woord ‘bevrediging’ gebruiken we in het Nederlands dus niet meer in de betekenis ‘vrede brengen’. Maar het speelt in de geschiedenis van Nederland wel een grote rol, omdat in 1576 de Pacificatie van Gent werd gesloten. ‘Pacificactie’ is het Franse woord voor ‘bevrediging’.

Het huidige Nederland en Vlaanderen waren op dat moment in oorlog met Spanje. Maar die Pacificatie van Gent ging niet over het sluiten van vrede met de Spanjaarden, maar over ‘bevrediging’ tussen de katholieken en de protestanten binnen het huidige Nederland en Vlaanderen. Die beloofden elkaar in het verdrag ‘eene vaste ende onverbrekelicke vrintscap ende vrede’. Dat is het tweede punt dat in het verdrag vastgelegd werd. Maar daartoe moest wel een ander punt opgelost worden dat in het verdrag eerst aan de orde wordt gesteld, zoals je de Pacificatie van Gent kunt lezen:

Eerst dat alle offensien, iniurien, misdaden ende bescadicheden, gesciet ter zaken van den troublen tusschen den ingesetenen van de provincien, die in dit jegenwoordich tractaet gecomprehendeert zijn, zoe waer ende in wat manieren dattet zy, zullen vergeven, vergeten ende gehouden zijn als niet gesciet, zulcx dat ter oirzake van dien te geenen tyde mentie gemaect oft yemandt aengesproken en zal moegen worden.

• Wat beloven de katholieken en protestanten elkaar hier? Het is 16e-eeuws Nederlands, en als je een vertaling bij het beantwoorden van die vraag nodig hebt,  kun je die hier vinden.
• Wat betekende die belofte voor de manier waarop beide partijen met elkaar om zouden moeten (leren) gaan?

Kijk  nog eens naar de 3 redenen die je in de eerste stap van deze oefening door je verbeelding bedacht:

• Maken die ruimte voor de vreedzame manier van omgaan met degene die gehaat wordt als in de Pacificatie van Gent?
• Waarom wel/niet?
• Zou je andere redenen moeten en kunnen bedenken die nog meer ruimte bieden voor vreedzaam omgaan met elkaar?

• Henrik Laban, ‘We hebben nieuwe vredeshelden als Etty Hillesum nodig’, Het Parool, 3 mei 2025.
• Pacificatie van Gent (1577).
• Koenraad Tinel, Scheisseimer (Oogachtend, 2023). geciteerd via RijkeTeksten.org.