Als je taal gebruikt, zeg je vaak lang niet alles wat je bedoelt. Dan zou je namelijk de hele dag wel heel véél moeten zeggen. Je gaat er vanuit dat degene met je praat, of die iets van je leest, zelf dingen aanvult. Als het ware lege plekken opvult in wat je zegt of schrijft.

Jonge kinderen zijn hard bezig om dat te leren, die lege plekken opvullen. Op de Instagrampagina van Meester Mark zie je dat dat nog niet altijd lukt:

• Wat maakt de zin “Motiveer je antwoord bij de vorige vraag” dubbelzinnig?
• Herschrijf de zin zodat die minder dubbelzinnig is.
• Wat vind je ervan als een kind zo’n zin opdracht in de zin “Motiveer je antwoord bij de vorige vraag” op meerdere manieren kan begrijpen? Schrijf dat op.
• Is dat voor alle schoolvakken hetzelfde? Zou het bijvoorbeeld voor wiskunde anders zijn dan voor Nederlands, dubbelzinnige zinnen in de opdrachten? Schrijf ook dat op, en bespreek je antwoorden met klasgenoten.

• Lees dit citaat uit een stuk dat leerling Kees Verstappen schreef over het eindexamen Nederlands. Volgens Verstappen gaat dat examen er te veel vanuit dat taal exact is, precies zegt of schrijft wat er bedoeld wordt:

Verdwaald in een oerwoud van signaalwoorden, alineaverbanden en argumentatiestructuren worstelden wij, laatstejaars in het voortgezet onderwijs, ons deze week door het eindexamen Nederlands. […] Ooit is bedacht dat taal een exacte wetenschap moest worden.[…]  De Citomagistraten [=de makers van het eindexamen] […] schiepen een nieuwe ‘wetenschap’ op basis van ‘signaalwoorden’ en ‘verwijzingsrelaties’.

• Wat vind je van wat Kees Verstappen zegt? Heeft hij gelijk, of hebben de makers van het eindexamen gelijk dat zij zo (exact) toetsen wat er met taal kan?

Je hebt bij het voorbeeld van Meester Mark gezien dat zinnen dubbelzinnig kunnen zijn omdat een woord meer dan één betekenis kan hebben. Het woord ‘motiveren’, bijvoorbeeld, dat zowel  ‘uitleggen’ als ‘bemoedigen’ kan betekenen.

Soms kan een zin ook een dubbele betekenis krijgen door de plaats van een woord in de zin. We zeggen dan: door de zinsstructuur, door de manier waarop de zin is opgebouwd. Kijk maar eens naar deze voorbeelden

1. Jan doodde de man met het pistool.
2. Dat is iemand die je leuk vindt.
   

• Noteer per zin de twee mogelijke betekenissen.
• Waarom zijn deze zinnen dubbelzinnig? Wat heeft dat te maken met de zinsstructuur?
• Formuleer nu zelf een zin die meer dan één betekenis kan hebben. Je kunt daarvoor de zinsstructuur van één van de voorbeelden hierboven gebruiken, maar natuurlijk ook zelf een andere structuur verzinnen die je zin meer dan één betekenis geeft.

Volgens sommigen is de belangrijkste eigenschap van de literatuur dubbelzinnigheid. Meerdere betekenissen maken een tekst interessant. In een gedicht draait het heel veel en heel vaak om dubbelzinnigheid. Lees bijvoorbeeld dit korte Instagramgedicht van Merel Morre. Ze speelt met de verschillen tussen gesproken en geschreven taal. Ook is de zinsstructuur is ambigu.

• Schrijf nu net als Merel Morre een gedicht van één zin over meerdere versregels. Voeg een vorm van dubbelzinnigheid toe. Je kunt bijvoorbeeld:
  • Een ambigu woord gebruiken.
  • Een woord gebruiken dat hetzelfde klinkt als een ander woord, maar dat je anders schrijft en iets anders betekent (een double, zie eventueel deze video van Zaïre Krieger voor meer uitleg).
  • Spelen met het verschil tussen gesproken en geschreven taal.
• Als je het moeilijk vindt, kun je deze website gebruiken die een overzicht geeft van allerlei woorden met meerdere betekenissen.